Chung một ngôn ngữ mẫu tính

Entry for September 15, 2007 Bao Nguoi Dai Bieu Nhan Dan (17/07/2007) Chung một ngôn ngữ mẫu tính (Phần cuối) “Mẫu tính” ảnh hưởng sang những lãnh vực khác? Khi mang được tính mẫu này vào những lãnh vực khác trong cuộc sống, tôi tin rằng cái Ác, lòng Tham sẽ giảm nhiều. Khi ấy người ta sẽ biết cách sống hơn, bớt sân si ganh ghét và gây hấn với nhau hơn, biết hy sinh hơn, biết cho hơn, biết tự hỏi sẽ làm gì cho mẹ và con của mình hơn là đòi hỏi những người thân yêu ấy phải chết đi cho mình được sống. Một biên kịch nước ngoài, sau khi quan sát tình hình điện ảnh ở Việt Nam đã nói đùa:Một đất nước đã chiến thắng hai cường quốc là Mỹ và Pháp như Việt Nam không ngờ nay lại bại trước các nước châu Á như Hàn Quốc, Trung Hoa trên Mặt trận điện ảnh...Năm 2004, vở Giữa hai bờ sương khói của tôi có cho thấy một số lớn tuổi trẻ ở nước tôi không nhớ nhiều lịch sử Việt Nam trong lúc khá am tường sử Tàu và đam mê các ngôi sao Hàn Quốc nhờ hệ thống ti vi và quảng cáo.Phải, khi đi dạy học, tôi đã từng khóc trước mặt sinh viên chỉ vì khi hỏi ra các bạn trẻ ấy quá mù mờ về lịch sử lẫn địa lý của nước mình. Họ rất ít biết những người có tên đặt trên những con đường họ đang đi qua thì còn mong gì họ nhớ đến những anh hùng, liệt nữ vô danh khác mà vì nhiều lý do không thể ghi hết sự hy sinh của những người đã chết để cho thế hệ hiện tại sống còn.Đánh thức “mẫu tính” nằm ở mỗi công dân để các lãnh vực khác có những tiến bộ hơn về nhận thức là một công việc sẽ chỉ mang lại hiệu quả tốt nếu chính những người cầm quyền cũng có trái tim người mẹ, lý trí người cha và tầm nhìn vượt mọi biên giới, đầy tình thương và trách nhiệm của những người cõng trên lưng trọng trách sự sống và tương lai của cả một dân tộc có một quá khứ đáng tự hào.Tiếng nói nữ trong kịch nghệChọn sân khấu làm phương tiện diễn đạt, là một phụ nữ, sẽ có nhiều ưu thế và cũng khá nhiều thất thế.Đa số tác phẩm văn học học nổi tiếng ở Việt Nam, ngay cả do những người đàn ông sáng tác, đều phải chọn nhân vật trung tâm là phụ nữ để gửi gắm vào đó tâm trạng và khát vọng của chính mình.Phải chăng phụ nữ là biểu tượng cho cái đẹp, tính Thiện và cả sự Chân Thật? Và khi các lý tưởng đó bị xúc phạm, dù thành công hay thất bại trong việc bảo vệ và nâng cao Chân Thiện Mỹ thì số phận của người phụ nữ dễ lay động những người thưởng ngoạn hơn?Nhưng cho dù những người đàn ông có quan sát thấu tình, đạt lý tinh tế đến đâu vẫn khó thể chạm đến những điều sâu thẳm trong đáy tâm hồn của phụ nữ bằng chính những người trong cuộc.Sống trong một đất nước có quá nhiều tấm gương đẹp của các bậc anh thư, tôi chỉ mong sao tâm tình, nỗi đau của họ được truyền đến đời này để chúng tôi tiếp tục có những hành vi sống đẹp.Dương Vân Nga đã phải là hoàng hậu của cả hai vị vua để giúp cho đất nước thoát nạn ngoại xâm. Hằng năm khi mang chiếc kiệu của bà từ đền vua này sang vua kia trong ngày chết, người ta vẫn còn quất vào chiếc kiệu ấy vì tội đã lấy hai chồng.Cách đây đúng 700 năm, Huyền Trân, một công chúa cũng phải sang nước khác làm hoàng hậu để đổi lấy phần đất khá lớn và về sau mảnh đất này được chọn làm kinh đô của triều đại cuối cùng.Năm 2003, trong vở The Missing Woman (Người đàn bà mất tích) được mời sang diễn ở Manila, giờ chót tôi bị đề nghị phải bỏ hình ảnh của hai phụ nữ này (Dương Vân Nga và Huyền Trân) thì vở mới được duyệt đi. Là một phụ nữ sáng tác, tôi đã chứng kiến, không chỉ ở ta, mà ở nhiều nơi trên thế giới, nhiều nữ đồng nghiệp của tôi phải bỏ nghề, thậm chí bỏ xứ vì bị khuấy rối tình dục, vì bị phân biệt đối xử so với đàn ông. Có người vẫn theo nghề thì phải giả ngu, giả điên hay biến thành người vô cảm trong những giai đoạn cần thiết; thậm chí biến cả thành đàn ông để tồn tại.Riêng tiếng nói của một phụ nữ trong kịch nghệ, khi có thể tồn tại được, thường mang trong nó một giá trị kép, vừa nói giúp được thân phận phụ nữ tượng trưng cho những phần thân thể của đất nước bị bạo hành bởi cái Ác, lòng Tham, còn là tiếng thét câm của những người phụ nữ trong cơn “đau đẻ” sáng tác để có được những đứa con toàn vẹn ra đời. Khác biệt trong ngôn ngữ “nghệ sĩ” giữa những cộng đồngPhụ nữ trên các quốc gia luôn chiếm một số đông hơn nam giới. Phụ nữ làm nghệ thuật có thể không nhiều nhưng ngôn ngữ của họ luôn là ngôn ngữ của số đông. Bởi vì khi lao vào lĩnh vực nghệ thuật, đàn ông ít nhiều cũng đã để lan tỏa “mẫu tính” trong tác phẩm của mình. Dùng ngôn ngữ của số đông để nói giúp luôn những vấn đề của phần còn lại của thế giới, ngôn ngữ tràn đầy “mẫu tính” của những nghệ sĩ sẽ vô cùng thích hợp để giúp cho những cộng đồng thông hiểu nhau hơn dù họ đến từ nhiều nền văn hoá khác nhau.Gần đây, để viết một kịch bản phim, quanh việc nghiên cứu văn hóa của một dân tộc trước đây có lãnh thổ nằm trong đất nước mình, chúng tôi cũng cảm động nhận ra là đã có một số tiếng của người Indonésia (Bahasa Indonésia) thông qua ngôn ngữ Chăm đã tồn tại trong ngôn ngữ Việt (như các chữ pulao, ibu, susu... là cù lao, mẹ, cục cưng). Dòng thơ lục bát trước đây chúng tôi ngỡ chỉ là đặc sản của dân tộc Việt, sau này mới biết, người Chăm đã có từ lâu, chỉ chệch một chút gieo vần ở chữ thứ tư chứ không phải chữ thứ sáu, câu bát.Trong hoàn cảnh nước tôi, đôi khi cùng một vấn đề, nhưng sử dụng một vở kịch nước ngoài sẽ dễ được duyệt hơn. Năm 2004, qua một vở kịch của Trung Quốc, chúng tôi mới truyền được thông điệp: “Điều mà vua chúa cần là mong có nhiều tôi tớ để hầu hạ họ chứ không phải cần những hiền thần góp tay giải nguy cho đất nước”. Tuy nhiên, được nói bằng ngôn ngữ của mình về những vấn đề gan ruột của 80 triệu người dân nước mình, vẫn khiến chúng tôi hạnh phúc hơn mượn lời một dân tộc khác. Tôi cho đó cũng là một trong những nguyên nhân khiến sinh viên của tôi có học nhưng… dễ quên nhanh sử Việt. (Trong thực tế, khi nhờ kịch nước ngoài “nói giúp” cũng chẳng dễ dàng gì. Trong số những vở nước ngoài tôi phóng tác và dựng cũng đã có vài vở không ra đời được).Vấn đề nằm ở chỗ, như đã nói, giữa chúng tôi và hội đồng kiểm duyệt ấy tuy dùng chung ngôn ngữ Việt nhưng vô cùng khó khăn để thấu hiểu tim gan nhau. Nhưng dù ngôn ngữ có khác biệt đến đâu, chúng tôi vẫn tin rằng sống trên trái đất này, mỗi một con người đều do một người mẹ sinh ra, đều hưởng nhiều điều tốt đẹp từ sự hy sinh của người mẹ, nên chẳng ai trong chúng ta muốn phải nhúng tay vào những điều làm tổn thất, xúc phạm đến cái Đẹp, cái Thiện cùng sự Chân Thật.Nhu cầu khám phá của toàn cầu, cuối cùng vẫn phải đi đến một mục đích lớn là giúp con người sống với nhau có trách nhiệm hơn, chia sẻ những niềm vui, nỗi đau và tử tế với nhau hơn. Với mục đích đó, không gì thích hợp bằng dùng ngôn ngữ tràn đầy “mẫu tính” là loại ngôn ngữ mà trong lúc nam giới còn phải khổ luyện thêm thì trong mỗi phụ nữ như chúng ta đã được có sẵn.Khi chọn con đường sáng tạo chông gai này, dĩ nhiên chúng ta không chỉ dựa vào những gì thiên phú mà còn phải khổ học nhiều hơn nữa, ngày mỗi ngày, nung một ý chí và não bộ tinh luyện hơn để vượt mọi thế lực muốn dập tan lửa sáng tạo, rèn một trái tim quả cảm hơn để chống mọi cám dỗ danh lợi đời thường, trữ một nhiệt huyết tiềm ẩn để nếu cần thiêu đốt ngay cả nhục thân ta để hướng về lý tưởng sống cho những tiếng nói câm lặng, những kiếp người còn oan khuất quanh ta. Trái tim người mẹCó lẽ nhiều người đã nghe câu chuyện về người mẹ đã rứt ngay tim cho cậu con trai, khi theo yêu cầu của người yêu, cậu đòi có được tặng phẩm độc đáo đó. Và có lẽ các bạn cũng nhớ, trên đường hấp tấp mang trái tim của mẹ đến cho người yêu, cậu đã bị vấp ngã, quả tim trên tay rơi rớt bầm giập nhưng câu hỏi đầu tiên của trái tim ấy bật ra là:- Con có đau không, con?Để kết thúc bài này, tôi xin phép được thay mặt bà mẹ trái đất ấy và những nghệ sĩ phụ nữ, hỏi những người đang muốn dập tắt ngọn lửa sáng tạo và tấm lòng thành tha thiết yêu mến quê hương và cuộc sống này của chúng ta câu hỏi đầu tiên và cuối cùng đó:- Con có đau không, con?Xin chúc mừng những phụ nữ nghệ sĩ đại diện những nghệ sĩ phụ nữ khác không có mặt hôm nay. Chúng ta đã tặng đời những tác phẩm của ta lẫn những vết thương đi kèm theo những đứa con tinh thần ấy. Nếu không có một sự kiên trì, trầm tĩnh, nhẫn nại… vẫn tiềm tàng trong những người nữ, do thiên chức làm mẹ đã được trời phú sẵn cho mình, bạn rất khó đi đến cùng con đường mà mình đã chọn. Con đường mà dường như người ta chỉ dễ nhìn thấy giá trị của nó khi bạn đã chết đi, như số phận của đa số những bà mẹ của chúng ta. Nguyễn Thị Minh Ngọc Tags: page Edit Tags Saturday September 15, 2007 - 11:37pm (ICT) Edit Delete Permanent Link 0 Comments Entry for September 15, 2007 Bai nay da dang tren Nguoi Dai Bieu Nhan Dan Chung một ngôn ngữ mẫu tính (Phần một) 16/07/2007 Đại hội Phụ nữ Viết kịch toàn Thế giới bắt đầu được tổ chức từ 1988 tại New York, Mỹ. Sau đó cứ ba năm một lần, những phụ nữ viết kịch khắp thế giới lại có dịp gặp gỡ để trao đổi kinh nghiệm: 1991 tại Toronto, Canada; 1994 tại Adelaide, Australia; 1997 tại Galway, Ireland; 2000 tại Athens, Hy Lạp; 2003 tại Manila, Philippines. Xin trích giới thiệu tham luận của nhà văn và nghệ sĩ sân khấu Nguyễn Thị Minh Ngọc tại đại hội năm 2006 ở Jakarta và Bali, Indonesia. Sự diệu dụng và ngộ nhận của ngôn ngữ Mỗi sáng, nhìn một lượt các tin tức khắp nơi trên thế giới, có lẽ các bạn thấy bên cạnh những tìm tòi để nâng cao cuộc sống con người thì máu vẫn còn đổ ở nhiều nơi vì khá nhiều ngộ nhận xuất phát từ chính kiến, niềm tin và cả từ sự không thấu hiểu nhau khi “bất đồng ngôn ngữ”. Cái chết và sự tàn phá lẫn nhau vì lòng tham ác, sân hận và ganh ghét nhau xảy ra khắp nơi không phân biệt nước đó giàu hay nghèo, văn minh cao thấp, văn hóa rộng hẹp nông sâu và người đó dùng loại ngôn ngữ nào để trao đổi. Nếu trái đất là một bà mẹ thì hẳn ngày mỗi ngày bà phải đau đớn lắm vì những vết thương gây ra trên cơ thể bà và trên cơ thể những đứa con của bà do chính chúng gây ra.Khi học năm cuối của Trung học, vì viết một vở kịch, từ một học sinh đỗ Thủ khoa khi thi vào trường, tôi đã bị đưa ra Hội đồng Kỷ luật và bị đuổi học. Trong vở kịch đó tôi đặt vấn đề: “Chưa chắc những người lớn tuổi hơn ta, như thầy ta, đã đưa ra những chân lý cho cuộc sống”. Cũng có nhiều giáo sư và bạn học của tôi ủng hộ tư tưởng đó. Họ đã bỏ học để ủng hộ tôi và bản án đuổi vĩnh viễn đã đổi thành đuổi một tháng. Bài học ngay từ đó là: ngôn ngữ là một cái gì rất diệu dụng và cũng rất dễ gây nên sự ngộ nhận. Để giảm bớt ngộ nhận giữa những người cùng ngôn ngữ. Mỗi quốc gia đều có một số vấn đề nhậy cảm của nó. Đặc biệt đất nước của tôi, nơi có câu chuyện mở đầu cho một dân tộc là cặp vợ chồng Việt đầu tiên, sau khi có với nhau 100 đứa con đã phải chia tay nhau, chồng đem 50 con xuống biển, vợ đem 50 con lên núi.Cùng một Ngôn ngữ Việt, nhưng không hiểu nhau là chuyện bình thường. Chúng tôi thường nói đùa với nhau khi có ai đặt vấn đề về Việt Nam, phải hỏi kỹ xem Việt nào? Việt Bắc, Việt Nam, Việt Trung hay Việt Kiều?Tôi muốn kể ở đây, một trải nghiệm nữa về một mẫu diễn có thể hiểu theo nhiều cách.Những khi đi một mình, tôi thường diễn lại những vai mình đã viết, dựng hay diễn để bằng một cách gián tiếp, giúp người xem có thể hiểu hơn một Việt Nam nói chung và một sân khấu miền Nam đầy phức tạp và nhậy cảm nói riêng.Một trong những cảnh tôi sử dụng là một người mẹ phải bỏ con trong chiến tranh để cứu sinh mạng của cả nghìn người. Đã có ít nhất năm cách nhìn khác nhau với trích đoạn này.- Ở những vùng quê, khán giả phải chèo ghe, đốt đuốc đến coi, những phụ nữ khóc vì thấy cuộc đời đầy hy sinh của chính họ trong đó.- Một nam khán giả trẻ ở Mỹ xem trích đoạn đó với chín trích đoạn khác do một mình tôi diễn thì đề nghị đàn ông Việt Nam đừng xem Minh Ngọc diễn vì anh nhìn thấy lời tố cáo sự vô trách nhiệm của đàn ông Việt Nam trong đó.- Khi diễn ở một hội nghị phụ nữ trong sân khấu ở Manila, những tiết mục của Việt Nam được cho là mélodrame.- Một người Việt ở Mỹ thì đề nghị tôi đừng diễn cho sinh viên Mỹ xem vì văn hoá Mỹ không chấp nhận mẹ bỏ con vì bất cứ lý do gì.- Một phụ nữ Việt ở Mỹ chưa được xem nhưng đã kết luận rằng tôi đã tôn vinh một người phụ nữ về sau làm chủ tịch hội phụ nữ ở Việt Nam với mục đích tuyên truyền cho chế độ hiện hành.Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu còn khoảng vài chục cách nhìn khác với trích đoạn đó. Ngay chính tôi, khi nhìn lại những điều mình làm, tôi còn có những cái nhìn khác nhau thì không trách chi những người khác. Đôi khi tôi nghĩ, người mẹ ấy chính là tôi, dù tôi chưa một lần sinh nở và sẽ không bao giờ còn được hưởng hạnh phúc làm mẹ, nhưng đứa con ấy có khác nào những tác phẩm của tôi, trong định mệnh khắc nghiệt của đất nước tôi, đôi khi chúng tôi phải bứt đi núm ruột của mình liệng đi, mặc tình sống chết giữa bão loạn bụi đời. Chỉ có một điều chắc chắn, khi sáng tác, tôi đã thành thực với điều mình làm.Thích ứng để tồn tại nhưng vẫn không được trá ngụy, phải chăng, đó là đặc tính của dân tộc tôi?Hãy hình dung một dân tộc có những cha mẹ sớm chia lìa như thế, nay trong nước đã vỡ oà ra trên tám mươi triệu dân. Rồi trong hai thiên niên kỷ qua, chúng tôi đã có khoảng 1.000 năm bị nước lớn phương Bắc tràn qua ảnh hưởng, khoảng 100 năm người Pháp vào xắn chúng tôi làm ba khúc Bắc, Nam, Trung. 1975, cái giá cho một Việt Nam thống nhất là nhiều sai lầm lẫn thù hận đẩy đưa mấy triệu người Việt trôi giạt ở nước ngoài. Rồi cũng chính mấy triệu đó đã có những đóng góp ngược trở về quê xưa nhiều tài sản vật chất lẫn tinh thần không nhỏ. Ở trong nước, hơn ba mươi năm hoà bình này chúng tôi đã phải đối diện với hai kẻ thù vô hình là cái Nghèo cùng cái Dốt (và hai cái này cộng lại dễ trở thành cái Ác).Nếu không có một cái nhìn rộng lòng của một người nữ, là con cháu của một bà mẹ tổ quốc đã từng rứt từ trong bụng của mình trăm đứa con liệng ra trăm hướng, thì những hận thù, gieo oán sẽ triền miên vạn kiếp không thôi. “Mẫu Tính” hay con đường thứ ba để hiểu được và được thấu hiểu: Có nhiều người cho là văn hoá Việt (cả đàn ông lẫn đàn bà) nghiêng về Âm tính, nhẹ phần lý trí mà nặng phần tình cảm, mang tính cách nghiệp dư hơn là chuyên nghiệp, nhiều lĩnh vực chịu ảnh hưởng văn hoá của nước ngoài hơn là tự phát nội sinh. Tôi thích khái niệm “Mẫu tính” hơn là Âm tính.Khi bạn bị sống trong một ngôi nhà có quá nhiều chính kiến chỉ mong giải quyết bằng thù hận và vũ lực, quá nhiều những đứa con muốn yêu mẹ bằng cái cách riêng của mình (họ còn muốn “độc quyền” yêu và bày cho những người khác kiểu yêu mẹ sao cho giống hệt cách họ đang yêu bà mẹ tổ quốc chung đó).Bạn là một nghệ sĩ, lại là một nghệ sĩ phụ nữ, ngôn ngữ của bạn không thể là súng dao đối chọi với súng dao. Nhưng bằng trái tim người mẹ, cần phải mài sắc ngôn ngữ của mình để dạy con, để bảo vệ con và cả bảo vệ mình với con; những đứa con có thể giết ta. Mà tác phẩm đó cũng là con của ta thôi. Và cũng không được quên, những điều ta đang sáng tác đây còn vì những ruột thịt có miệng mà không nói được.Phải, tôi thường tự nhủ mình, hãy sáng tác vì những người không nói được. Theo tôi, những nam giới cùng nghiệp, cùng nghề, cũng sẽ có được ngôn ngữ tràn đầy “Mẫu tính” này nếu bên cạnh tài năng của lý trí, họ còn có được trái tim mẫn cảm và tầm nhìn khoáng đạt hơn của một người mẹ giàu tinh thần bao dung, trách nhiệm mà bây giờ phần lớn đàn ông Việt trong lẫn ngoài nghề đều rất thiếu.Cho đến hôm nay, tình cờ lại trôi giạt vào nghề ngiệp đầy nguy hiểm này, số lượng tác phẩm tôi được giải thưởng trong nước khá nhiều nhưng số tác phẩm gặp khó khăn, phải sửa đổi, thậm chí bị ngưng luôn cũng không phải là ít. Trong một bài phỏng vấn với tựa Tôi cám ơn những kẻ ghét mình tôi đã nói, như những bà mẹ thương những đứa con bất hạnh của mình, tôi phải yêu hơn những “đứa con” bị cắt mũi, chặt tay và thậm chí bị chết trong trứng nước. Điều đáng nói là đa số những người trong hội đồng kiểm duyệt ít khi có cùng chung ngôn ngữ với những người làm nghệ thuật. Nhưng nếu không nhờ sự không chịu thấu hiểu của họ chưa chắc tôi đã tìm ra một con đường thứ ba đầy khó khăn và thú vị. Nếu theo đường số một, khăng khăng giữ ý mình, tác phẩm sẽ bị cấm, không đến được khán giả (là những người mà nếu không có họ, tôi đã không sáng tác). Con đường thứ hai, cắt xén tác phẩm theo ý của hội đồng thì đó không phải là con của tôi nữa. Muốn tác phẩm không bị cấm và tôi không bị mất mình, tôi phải suy nghĩ sao để có một con đường thứ ba.Ví dụ, tôi có một vở kịch tên Sau cái mặt cười, trong đó nhân vật chính là Bạch, có khả năng đọc được những ý tưởng trong đầu người khác. Ai cũng muốn có anh ta trong tay để giúp họ; cô dâu muốn kiểm tra chú rể yêu mình hay yêu tiền của mình, người cha sắp chia gia tài cũng vậy, bọn xấu thì muốn dùng anh ta trong mục đích xấu. Bạch trốn vào nhà thương cũng bị mọi người vào đó truy lùng khiến anh phải trốn tiếp. Sau cùng, chúng đe doạ tính mệnh mẹ của anh để buộc anh phải ra mặt. Đoạn cuối vở kịch, bọn xấu có Bạch trong tay nhưng anh bị câm. Chín người trong Hội đồng kiểm duyệt đồng ý cho vở ra nhưng chỉ có một người thấy ý định của tác giả là: “Những ai biết quá nhiều phải câm miệng lại”. Ông đề nghị vở chỉ được cấp phép nếu tôi bỏ chi tiết Bạch bị câm vào cuối vở. Cuối cùng, tôi đã cho Bạch nói một chữ và vở được ký giấy. Nếu là các bạn, các bạn chọn chữ gì?Câu hỏi này tôi đã hỏi nhiều với những sinh viên. Có người nói: No!, người chọn: Why, Stupid, Crazy... Tôi chọn Mẹ! (Trong tiếng Việt, tùy cách phát âm, bạn có thể hiểu đó là tiếng kêu người mẹ thân yêu hay tiếng chửi tục khi bạn không thể dùng ngôn ngữ bình thường để nói chuyện được nữa). Tags: page Edit Tags Saturday September 15, 2007 - 11:23pm (ICT) Edit Delete Permanent Link 0 Comments